Sabalun urang Minangkabau tau sarato menganuik ugamo Islam, falsafah adaiknyo iolah: Adat basandi kapado alua, Alua basandi kapado patuik jo mungkin. Raso dibao naiak, Pareso dibao turun. Dalam bulan Mei di tahun 1403 M atau batapatan jo bulan Sya'ban 804 H wakatu itu Kerajaan Minagkabau dipimpin dek Raja Bakilek Alam (generasi ka III sasudah Adityawarman), maka dibueklah kasapakatan nan sangaik mandasar sakali antaro niniak mamak, cadiak pandai jo alim ulama di Bukik Marapalam Batusangka. di Bukik Marapalam ko di pati: Adat basandi syara '. S yara' basandi Kitabullah syara 'mangato adat mamakai alam takambang jadi guru nan disingkek dek urang jo ABS SBK. satantang pun baitu adaik tatap basandaan ka Raso dibao naiak pareso dibao turun. Tarimolah raso dari lua pareso bana raso kadalam antah iyo antah indak. Samanjak itu barubahlah karajaan Minangkabau manjadi Kesultanan Minangkabau Darul Qarar dipimpin dek Sulthan nan bagala Daulat Yang Dipertuan (DYD) Sulthan Alif Khalifatullah, (sabalunnyo inyo bagala Rajo Bakilek Alam). C. Arti Raso Jo Pareso
Satantangan pangatahuan adaik alah dibuek, awak harus manjadi urang nan pandai, bailmu sarato urang nan manjalankan ajaran ugamo Islam sacaro kaffah. Disampiang itu awak harus manjago hubungan jo Allah SWT sarato manjago hubungan jo sasamo manusia, jo alam lingkungan iduik awak. Untuak itu nan paralu awak jago bana iolah taratik atau akhlak. Kecek urang tuo-tuo manuruik ajaran adaik nagari awak ko ado ampek hal nan paralu bana dijago yiolah: (1) Budi, (2) Raso Pareso, (3) Sumbang Duobaleh sarato (4) Adaik Sopan Santun Urang MInang . Kalau awak lai pandai manjago nan ampek tu insya Allah awak lai ka manjadi urang nan babudi jo ba akhlak mulia.
Raso jo pareso sangaik dalam bana: raso jo pareso iko sangaik paralu dijago. Sagalo nan awak rasoan jo hati jaan lansuang awak batindak, tapi pareso dulu elok-elok jo pikiran nan janiah, baru ambiek tindakan. Baitu juo apo nan taraso dipikiran jaan lansuang awak batindak, rasoan dulu elok-elok jo hati nan barasieh, baru batindak. Pangartian “raso” adolah parasaan dalam hati, bukan raso nan dirasoan dek indra lidah untuak marasoan makanan jo minuman atau raso dari indra paraso nan dirasoan dek kulik awak, tapi “Raso jo Pareso” bamukasuik awak manggunoan parasaan jo hati, hati mamariso-mancari tahu apokah lawan mangecek awak ka tasaingguang atau indak.
Lai pantas kato -kato nan awak kecekan ko awak katoan?
Lai patuik tindakan nan awak karajoan ko?
Apokah manyakiti hatinyo tutur kato nan awak kecekan ?
Lai mungkin santun awak bakato kato?, Dll.
Sadonyo diatur dek Prinsip RASO jo PARESO dalam kahidupan sahari-hari.
“Inti sari dari ajaran Adat Sopan Santu Urang Minang iolah Malu jo Sopan. Malu jo Sopan tu duo kato nan indak dapek awak pisahan maknanyo batali mah. Malu tu bulieh awak samoan jo rem pado oto, kalau rem oto tu blong mako oto tu bisa maluncua masuak ka jurang atau maantak tabiang. Jadi malu tu adolah rem untuak awak, rem nan maatur sagalo tindak tanduak awak. Contohnyo,
lai indak malu awak babaju indak sandereh?,
lai indak malu awak babonceng jo urang nan indak mahram awak ? sarupo urang lah balaki bini?,
lai indak malu awak mangecek indak elok?,
lai indak malu awak makan indak bataratik?
banyak lai contohnyo.
Jadi raso malu tu nan manjago awak dalam basikap. Kalau urang lai mampunyoi raso malu mako urang tu adolah urang nan sopan sarato santun dalam sagalo tindak tanduaknyo. Kini kalau kalian caliek dikalangan urang-urang mudo kini lah banyak nan ka ilang raso jo pareso, malu jo sopan tu sahinggo inyo batindak indak ado panduannyo doh.
Filosofi Raso jo PARESO di buek dek nenek-moyang urang Minangkabau , hal iko dipati dalam diri uang Minang. Mungkin urang heran baa kok urang Minang bisa babaua dima inyo barado. Filosofi i ko tamasuak ka dalam pepatah-petitih orang Minang di antaro pepatah-petitih tu tasimpan dalam s a tio k hati sanubari masyarakaik Ranah Bundo yaitu Raso bao naiak pareso bao turun Tarimolah raso dari lua Pareso bana raso kadalam.
D. Beda Raso Jo Pareso
Di Minangkabau raso jo pareso ko saliang bakaitan kaduonyo, saharusnyo raso jo pareso jan sampai dipisahan, tapi kaduonyo harus bakaitan, namun untuk bisa mamahaminyo jo elok dapek di bedaan menuruat aratinyo sajo, raso bakaitan jo hati atau qalbu , sadangkan pareso bahubugan jo fungsi dari pikiran, Raso tu adolah suaro hati atau emosional kecek rang kini sarupo raso sanang, raso bahagia, raso ibo, raso tasingguang, raso dakek dan sabagainyo. Sadangkan Pareso adolah ungkapan dari hasia pamikiran sarupo apo nan tapikia, nan taraso dek kulik atau panca indra awak, raso apo nan takana, apo nan tabayangkan dek pikiran dan sabagainyo. Pareso di bao turun marupoan hasia dari parpaduan antaro pikiran jo suaro hati nan bisa barubah manjadi suatu tindakan atau kaputusan. Misalnya ado talinteh di pikiran awak untuak sangajo maandokan sipatu kawan nan sadang Shalat di musajik, katiko itu nan talinteh dipikran awak tu adolah fungsi dari pareso nan sadang di bisian dek setan, nah kutiko tu awak bao turunan ka raso awak mendakek ka Allah, pasti hati awak manolaknyo karano Allah tau apo nan awak karajoanko badoso dan kawan nan awak karajoan ko taibo pulo hatinyo, raso badoso atau raso diliek dek Allah atau raso taibo hati kawan ko adolah fungsi dari raso tadi yatu suaro hati nan bana supayo jan awak lakuan parbuatan buruk ko. Kasus iko adolah praktek dari pareso di bao turun.
Baitu pulo sabaliaknyo raso di bao naiak adolah parpaduan antaro raso atau parasaan hati nan dibaokan ka pikiran untuak di timbang-timbang baiak buruaknyo dari nan awak rasoan tu baru mambuek sikap. Dalam kahiduapn sahari hari banyak yang bisa diambiah contoh , misalnyo awak tasingguang dek urang nan anok anok sajo ka awak, raso hati awak manjadi ibo karano inyo anok anok sajo, itu raso hati nan tasingguang, tapi cubo raso dibao naiak ka ateh ka wilayah pikiran nan ado di kapalo sarupo nan dikecekan tadi, mako cubo di pareso jo pikiran nan janiah sasudah awak cari tahu ruponyo kawan awak nan anok-anok tadi sadang sakik gigi , jadi awak indak usah baibo hati pulo atau tasingguang pulo awak dek nyo.
E. Fungsi Raso jo Pareso
Intisari sari dari adaik Minang iolah masalah "Raso jo Pareso". Raso takuik ka Allah. Raso malu jo sopan ka sasamo manusia, sagan manyagani, tenggang raso jo saliang maharagoi sasamo anggota masyarakaik. Dari raso malu timbua raso sopan . Dari Raso tumbuah Raso malu timbua pulo rasa sopan. Raso iko bafungsi untuak parakek jo mangikek arek ditangah masyarakaik mulai dari taratak sampai ka nagari, baitu juo salanjuiknyo sampai ka rantau.
Karantau Madang dihulu Babungo alah babuah balun Marantau bujang d i kampuang baguno balun
Hiu bali balanak bali Ikan panjang bali dahulu, Induak cari dunsanak cari Induak samang cari dahulu
Raso mambuahkan malu jo takuik, malu jo takuik buahnyo budi. Malu saumpamo humus dalam padang kahidupan bamasyarakaikm Malu bafungsi sabagai biang panyubua jo dasar untuak tumbuah sarato bakambangnyo kahidupan masyarakaik di Minangkabau. Raso jo pareso goadaannyo gadang, kalau indak bisa mengelolanyo mako raso jo pareso jadi luntua, urang kini maumpamoannyo, “rumpuik sabalah rumah labia rancak dari rupuik nan ado di pakarangan rumah awak surang”. Umpamo nan dibuek urang kini ko sabananyo tujuannyo adolah paringatan supayo awak jan sampai tagoda pulo, karano bilo tagoda mako akibaiknyo buruah untuk awak sarupo nasihaik adaik berikuik ko:
Dima kain ka baju dijaik indaklah sadang, alah takanak mangko diungkai. Dimalah nagari ka maju, Adaik sajati tu banalah nan hilang dahan jo rantiang nan bapakai.
Supayo jarami naknyo takerai latakkan padi ditampuaknyo, Supayo nagari naknyo salasai latakkan sasuatu ditampeknyo.
Anak urang Koto Hilalang pai kapakan Baso, Malu jo sopan kok hilang hilang Hilanglah raso jo pareso
Rarak limau dek binalu, tumbuah sarumpun jo siakasek, Kalau hilang malu jo sopan, Nan bak kayu lunnga pangabek
Baganggang karano dek raso Bacarai karano dek budi .
Pulau pandan jauah ditangah Dibaliak pulau si angso duo
Ancua badan dikanduang tanah Budiak baiak dikana juo.
Pisang ameh bao balai Masak sabuah dalam peti
Hutang ameh buliah di bayia Hutang budi dibawo mati.
F. Macam macam Raso jo Pareso
Baitu paralunyo raso jo pareso, mako adaik Minangkabau manuntun masyarakaiknyo untuak menanam raso malujo raso sopan. Adopun raso jo pareso tu dibagi babarapo bantuak iolah:
1. Raso dakek jo Allah
2. Raso manyanda ka Allah
3. Raso rindu ka Rasulullah
4. R aso malu ka diri surang atau jo urang lain ,
Raso Malu ka diri surang jo raso malu ka urang lain tabagi pulo:
a. Raso malu antaro laki-laki jo padusi,
b. Raso malu antaro sumando jo mamak rumah,
c. Raso malu antaro mintuo jo manantu,
d. Raso malu babuek sumbang apo lai babuik salah,
e. Raso malu malangga aturan adaik,
f. Raso malu kalau makan lamak, tapi di sabalah rumah ado nan indak makan ,
g. Raso malu babuek nan indak sopan,
h. Raso malu kalau - kalau ado hati urang lain taluko dek awak ,
i. Raso malu kalau - kalau ta ambiak hak urang.
J. Dst.
Urang nan indak mamakai raso jo pareso, atau indak tau jo malu atau indak mamakai tau dinan ampek dalam hiduiknyo sahari hari, mako urang manyindianyo jo sindiran:
- indak tau dinan ampek ,
- indak tau di diri,
- indak tau diatah takunyah,
- indak tau disuduik kancah.
- Indak tau ereng jo gendeang,
- indak tau rantiang nan ka mala n tiang,
- indak jaleh batu nan ka manaruang,
- Indak tau sawah ba pamatang,
Nan labiah padiehnyo, disabuik urang kito ko “ indak tau diuntuang ” .
G. Penutup
Awak patuik baggga manjadi urang Minang, karano niniak moyang awak alah mawarihan akhlakul karimah melalui ajaran adat sarupo ajaran budi, sarato raso jo pareso sabagai inti sari dari adat Minang. Urang nan maamalkan Budi, raso jo pareso ko tantu insya Allah akan salamaik hiduiknyo inyo dalam pergaulan sahari-hari baiak di kampuang halaman atau inyo di parantauan sakalipun, karano pandiriannyo taguah paham alah inyo kunci sabagai jati dirinyo urang Minang. (basambuang ...)
RASO JO PARESO MENURUT ADAT MINANGKABAU (2)
(bahan ajar pesantren ramadhan untuk SMP / MTs pertemun 2)
Ratmil , S.Sos., M.Pd.
A. Tujuan
Diharapkan para santri dapat Memahami, Mengidentifikasi, Dan mempraktikkan Nilai-Nilai RASO JO PARESO Menurut Adat Minangakabau di hati kehidupan Sehari-hari.
B. Pengantar
Akhlak dalam agamo Islam sangaik dijunjuang tinggi. Nabi nan awak cinto Shallallahu 'Alaihi wa Sallam katiko ado nan batanyo apo nan banyak mamasukkan urang ka surugo, beliau manjawek: “Bertaqwa kepada Allah dan berakhlak dengan akhlak yang baik.” (HR. Ahmad, Tirmidzi, Ibnu Majah)
“Sesungguhnya di antara orang-orang yang paling aku cintai dan paling dekat tempat duduknya pada hari kiamat denganku yaitu orang-orang yang paling baik akhlaknya.” (HR. Tirmidzi)
“Sesungguhnya aku diutus untuk menyempurnakan akhlak yang baik”. (HR. Ahmad, Bukhari)
Dari Abdullah bin Mas'ud radhiyallahu 'anhu, Rasulullah Shallallahu' Alaihi Wasallam bersabda, “Maukah kalian aku tunjukkan orang yang Haram yang tersentuh api neraka?” Para sahabat, “Mau, wahai Rasulullah!” Beliau menjawab: “Yang Haram tersentuh api neraka adalah) orang yang Hayyin, Layyin, Qarib, Sahl.” (HR. At-Tirmidzi).
Lalu apo nan dimukasuik dari ka ampek golongan nan dikecekan dek hadits tut?
Partamo, Hayyin iolah urang nan tanang jo taduah lahia jo batin. Indak bak pucuak aru, kama dibao angin condoh ka situ sarato inyo indak capek tasinggunag, panuah partimbangan. Indak mudah mamaki, apo lai samoai malaknat urang.
Kaduo, Layyin yaitu urang nan sopan santun, bia dalam mangecek ataupun basikap. Indak kasa, indak sasuko hatinyo, indak suko pemberang ka urang lain walau inyo balainan pandapek. Indak suko mamasoan pandapek ka urang lain.
Katigo, Qarib yaoti urang nan akrab, ramah diajak mangecek, manyanangkan hati dek urang nan diajak mangecek. Wajah nan basari-sari muko nan janiah sarato murah senyum sarato salalu manabua salam. Muluik manih kucindam murah.
Kaampek, Sahl iolah urang nan indak mampasulik sasuatu. Selalu ado solusi satiok masalah. Indak suko babalik-balik, indakk manyusahan sarato indak mambuek urang lain jadi susah.
Adaik Minangkabau mangamalkana ajaran Islam melalui praktek adaiknyo nan diwarihan barupo Sumbang duo baleh, adaik sopan santun urang minang, budi, raso jo pareso sarato tau di nan ampek.
Materi sabalunnyo awak alah dapek panjalasan tentang pangaratian raso yaitu jo pareso, raso di bao naiak, pareso dibao turun, materi salanjuiknyo iolah mamparatian raso atau parasaan urang lain urang lain ruango awak saketek tau baa caro basikap jo urang lain, dilanjuikan joes latihan mampaui bao turun dalam bantuak bazikia dan relaksasi.
C. raso mamparatian dan pareso urang lain
K ito dijadikan Allah makhluk nan sangaik elok dalam rupo, sangat cadiek jo pikiran, sangat haluih jo parasaan. Tapi kok nyampang kaduo anugerah Allah nan sangat mulia ko indak kito paliharo elok-elok, aratinyo pikiran kito indak di asah jo ilmu pangatahuan nan paguno, dan hati atau kalbu kito indak dibari ingek jo nan baik dan patuik-patuik, mako indak dapek indak, kito ka jatuah maluncua jadinyo , karano raso jo pareso awal alah rusak dek inyo.
Quran surat al A'raf ayat 182
وا لذين كذبوا بايتنا سنستدرجهم من Øيث لا يعلمون
tarjamahannyo: dan urang nan mandutuaon ayat kami, nanti kami akan manariak urang tu sacaro banangsua-angsuo ka rah binaso sacaro nan indak inyo katahui.
Aratinyo , kalau awak indak bahati-hati mampagunokan hati kito masiang-masiang, nanti Allah kan maluncua-kan awak sakalian pado tampek nan hino, malah labiah hino dari nan bakaki ampek atau labiah hino dari binatang.
Urang minang mampaingekkan kaumnyo jo patatah petitih: “Sakik dek awak sakik de urang, luko badan inai padanannyo, luko hati apo ka paubeknyo”, “kilek baliauang alah ka kaki, alun takilek alah takalam; ikan di dalam aia, alah tahu jantan jo batinonyo ” . Untuk manantuan parasaan urang lain dapek awak pagunoan raso jo pareso nan ado di awak, sahinggo awak tau ba a basikap atau bakato kato nan tapek awak katoan ka urang lawan awak mangecek. Adopun caro mampagunoannyo iolah antaro lain:
1. Mamparatikan ia muko
Awak harus acok mancaliak wajah urang lain, karano wajah adolah bagian dari tubauh nan dapek menunjuakan perasaan hati, apokah urang tu sadang baibo hati, takuik, maleh, tasingguang atau sadang berang
2. Mamparatian Garak garik tubuah
Bahaso tubuah ko dapek di liek dari soroton mato, manurunnyo bahu sarato anggota tubuah lainnyo.
3. Mandangaan Nada suaro
Dari nada suaro dapek awak takok, sadang berang, mintak paratian, sadang sadiah, atau sadang takuik atau lainnyo.
B. Latihan Mandakek jo Manyanda ka Allah.
Di Minangkabau ado ajaran nan disabuik dek urang tuo tuo dulu : salapan ukua jo jangko di Minangkabau yaitu:
Nak luruih rantangkan tali
Nak Pandai Rajin Baraja
Nak Kayo Kuaik Mancari
Nak Namo Tinggaan Jaso
Nak Naik tinggian Budi
Nak Mulia Tapati Janji
Nan taguah paham di kunci
Nak Sampai mandakek jo manyanda ka Allah
(raso mandakek jo manyanda ka Allah adolah salah satu bantuak pareso di bao turun, melalui metode relaksasi)
Untuak labiah marasoan sarato mamahami tentang pareso dibao turun salah satu metoda nan dipakai iolah “relaksasi” kecek urang kini. Mandakek jo manyanda ka Allah supayo sampai, mako caro nan dipakai dek niniak awak dulu ado latihan pareso di bao turun malalui ampek janjang, untuak materi tingkat SMP / MTs cukuik kebangkitan latihan sampai janjang ka tigo sajo dulu, insa Allah di tingkek SMA / SMK / MA baru awak lanjuikan ka janjang ka ampek.
1. Janjang Partamo
Janjang partamo ko sangaiklah mudah, caronyo duduaklah batanang-tanang (relaks), pungguang luruih tagak sambia duduak baselo untuak laki-laki atau duduak basimpuah untuk anak padusi.
Baco doanyo dulu:
Istigfar lah dulu agak 3 kali
Baco ta'wuz jo basmalah
Baco 2 kalimah sahadaik
Baco salawaik untuk Rasulullah (salawaik nabi)
Sambai duduak nan batanang tu, amati bafas kalua masuak, masuak dari hiduang kaluapun dari hiduang, hanyo mangamati nafas sajo indak sampai ma atur nafas. Ingek awak sadang latihan manurunkan pareso ka raso, "Pareso bao turun"
2. Janjang Kaduo
Kalau alah paham jo bisa mangandalian pareso di bao turun tu, kini awak lanjuikkan jo marasoan hati awak maelo nafas tu dek karano apo?. cubo tanyoan jo pikia surang, dah tu jawek surang sambia marasoan awak sadang mangamati nafas kulua masauk.
Misalnyo, “ kok bisa awak banafas ? ” , Awak jawek "dek karano ado paru paru nan kambang kampih" . Awak lanjuikan batanyo baliak, “kok bisa kambang kampih ? ”, Tantu jaweknyo: "karano ado parintah dari otak sacaro Otomatis supayo paru-paru bakarajo untuk reflek maambiak Oksigen nan dibutuahan dek tubuah awak supayo hiduik dah tu manguluaan Carbondioksida ", kalau awak lanjuikan tanyo tu mako beko akan tatumbuak ka akhir, nan jaweknyo : “tantu pasti dek karano ado izin Allah nan mangandalian hiduik awak tu sahinggo awak bisa banafas” . Lahaula wala quwata Illah billah, indak ado dayo indak ado upayo kacuali dek karano ado izin jo pertolongan Allah .
Dek karano izin sarato partolongan Allah tu lah yang bisa beraktifitas
3. Janjang Katigo
Sasudah awak alah paham jo bisa manyadari awak bisa bernafas tu dek karano izin sarato pertolongan Allah, mako awak lanjuikkan jo manyabuik namoNyo nan Maha Mangatur tu. Marasoan kalau hati awak nan mambaco, ingek bukan lidah atau pikiran nan mambaco tapi hati. Apo nan di baco tu? nan di baco dek hati iolah namo Allah ado nan mambaco Allah, buliah juo mambaco namo Allah yang lain dalam asma ul husna atau ado juo nan mambaco Hu aratinyo Dia nan di mukasiuik Dia tantu adolah Allah. Hu dibaco kutiko nafas masuak di hiduang tu sambia hati mambaco Hu, sadangkan katiko nafas kalua hati mambaco Allah. Biasonyo di janjang atau jurus nan ka tigo ko tubuah awak jadi tanang, karano ado kelenjer di otak awak bakarajo otomatis mambuek hati awak damai, tanang dan sabagainyo. Lakuanlah iko sacaro baulang ulang.
4, Janjang kaampek
(dijalehan waktu petamuan barikuiknyo. Insa Allah)
C. Penutup
Alangkah rancaknyo dunia ko bilo satiok urang manjunjuang tinggi nilai-nilai raso jo pareso ko dalam kahiduannyo sahari-hari, tantu akan hilang silang sangketo dalam nagari, bangun saling manghormati jo saliang mamahami antaro awak samo awak. Mari awak amalkan baliak raso jo pareso ko, pemeliharaan baliak sahinggo manjadi kapribadian nan sajati dari urang minang atau urang yang tingga di Minangkabau. “Dima bumi dipijak di sinan langik dijunjuang, dima rantiang di patah disinan aia disauak.”
Sumber Bacaan:
1. Puti Reno Raudhah Thaib, Carito Niek Reno, Minangkabau Institut Padang 2017;
2. Suarman, Adat Minangkabau Nan Salingka Hiduik, Solok, 2000;
3, Asbir Dt. Rajo Mangkuto, Undang Adat Minangkabau, Simarasok 2016;
4. Blog Minangkabau. Buya Mas'ud Abidin, Padang 2008 .
Komentar
Posting Komentar